Halı desenleri:Köpek Motifi

Halı ve düz dokuma yaygılarda köpek kocabaş motifi diye bilinir. Moğol ve Türk mitolojisinde kutsal ve sâdık bir hayvan olarak bilinir. Kur'an'da köpek kelb ve elkitmiyr olarak yedi uyuyanlar mağarasında adı geçer. Köpek figürü Asya'daki Türklerin kullandığı figürlerdendir (Deniz 2000).

Demotte Şehnamesi Hah Tasviri:

Anadolu halılarına kuvvetlice üsluplanmış olarak süsleme karakteri kazandırılmış hayvan figürleri 14.yy'dan itibaren girmiş olduğu ressamların tablolarındaki haklardaki figürlerden anlaşılmaktadır.

Washington Freer Gallery'de bulunan Demotte Şehnamesi minyatüründeki halı  tasviri doğu çevrelerinde de ressamların tablolarında görüldüğü şekliyle zeminin küçük kareler içinde bazı eski örneklerde uzun altıgenlere bölünerek içlerine kartal, horoz gibi üsluplanmış figürlerin doldurulması geleneğinin varlığını ortaya çıkarmıştır.

Şekil 13. Demotre Şehnamesi

Şekil 12. Demotte Şehnamesindeki halı tasviri.    

Minyatürün adı        : Demotte Şehnamesi Minyatürü

Bulunduğu yer         : Washington Freer Gallery, America.

Yüzyılı                       : XTV.yy'a yakın bir tarihte resmedilmiştir.

Figür özelliği             : Sağa dönük şekilde dört ayaklı bir hayvan figürü.

Şekil 14. Demotte Şehnamesi halısı figürü

 

XIV. ve XV.yy'larda hiçbir İran halısı veya halı parçası kalmamıştır. En eski İran halısı XV.yy sonunda günümüze gelebilmiştir. Daha öncesi için bunlara tek kaynak olan minyatürlerdeki hali tasvirleri de hep geometrik üslupludur. Yalnız son olarak XIV.yy tarihi başlarını gösteren Demotte Şehnamesi minyatürü, ayaklı hayvan fıgürüyle Türk hayvan halıları kompozisyonunu göstermektedir ve 1330 yıllarında ithal edilmiş olmalıdır (Durul ve Aslanapa 1973 ).

Halı Desenleri:Çift Başlı Kartal

Çift başlı kartal Zengîler ve Eyyübilerden Haçlılara; Fatîmilerden Sicilya Normanlarına ve Anadolu Selçuklularından Bizanslılara geçerek Bizans ve Trabzon Rum Pontus İmparatorlukları ve Avrupa şövalyelikleri Sırp ve Yunan krallıkları, Avusturya (Macaristan) İmparatorluğu ve Rus Çarlığı gibi pek çok devlet arması veya bayrak motifi olarak kullanılmıştır. Bugün ise Arnavutluk bayrağının ana motifini teşkil etmektedir.

Çift başlı Türk-İslâm kartalını henüz çözümlenememiş en önemli problemi sivri uçlu kulaklarıdır.

Orta Asya ve Anadolu Selçuklu sanatlarında tek başlı kartallarda da görülen sivri kulaklara ilk defa M.Ö. S.yy'a ait Altay bölgesi kurganlarındaki buluntularda rastlanmaktadır. Öte yandan Türk-İslâm sanatında yaygın olan kuş kartal motiflerinin Orta Asya mitolojilerinden Şaman kültüründen kaynaklandığı da bilinen bir husustur. Figürde kulakların puhu kulağı olduğunu ortaya koymaktadır.

Şamanizm’de yaratıcı Tanrıyla insanlar arasında arabulucu rol oynayıp kötülüklere ve hastalıkları karşı koruyucu olarak puh ilahi aracı rolündedir.

Anadolu Selçuklu surları arasındaki I. Alaaddin Keykûbad'ın kartal motifine özel önem verdiği,  Kubâdiye  ve  Alaaddin  saraylarından başka  onun  zamanına tarihlenmesi gereken Aspendos tiyatrosundaki av köşkünün de kartal motifli çinilerle döşendiği bilinir. Konya kalesinin kapılarından birisinin üstüne de çift başlı kartal Sultan Alaaddin'in ibaresi veya arması mahiyetindeki yazı Arapça "Es-sultânî" olarak kartalın göğsüne işlenmiştir.

Açık kanatlı kartal  şekli Türk halılarında çok fazla örneklere sahiptir. Bu şekil örnekleri Sümer mühürlerinde de görmekteyiz.  Açık kanatlı kartal birçok mühürde güneş kursu amblemi olarak görülür.  Nurettin Mehmet'in 1174-1185 Diyarbakır'ı fethinde  bu  şekildeki  kartal  zafer  sembolü  olarak Diyarbakır'ın  Halep  kapısına yapılmıştır..

Selçuklu sanatında kartalın yeri büyüktür. Kartal cinsinden kuşlar devamlı kullanılmıştır- Bunların açık kanatlı tek kuş formu hiç yoktur. Selçuklular dönemine ait kanatları açık Meraldik bir kartal örneği halen Konya müzesinde mevcuttur. Ama bu Icartal çift başlıdır. Halılarda görülenler ise çok üsluplaşmıştırlar. Uçar şekildeki kartal yazılı kayadan ve alacadan çıkarılan eserlerde İlahenin taşıyıcısıdır. Eskişehir kale duvarındaki kapı süsü olarak bulunan kartal, Konya müzesindedir. (Gönül 1963).

Cami Halısı Deseni 8

Halının

Yöresi: Avanos / Seccade Dokunma Yılı: 20. yüzyıl ilk yarısı Boyutları: 103 cm X 125 cm Kalitesi: 40 X 42 düğüm/dm² Düğüm Tekniği: Türk Düğümü Zemin Boyutu: 61 cm X 89 cm Bordür Boyutu: 21 cm X 18 cm

Kilim Örgüsü Genişliği: Bez ile kapatıldığından ölçülememiştir. Saçak Boyu Uzunluğu: Bez ile kapatıldığından ölçülememiştir. Hav Yüksekliği: 3 mm

Kullanılan Hammadde: Çözgü_______ Atkı_____ İlme

Yün              Yün Yün

Kullanılan Renkler: Kırmızı, Sarı, Krem, Mor, Turuncu, Pembe, Kahverengi Kompozisyon ve Desen Özellikleri: Kompozisyon özelliği açısından Avanos halısı olarak bilinmekle beraber, Milas halı kompozisyonlarından fazlasıyla etkilendiği açıkça görülmektedir. Zeminde mihrap bulunmaktadır. Mihrabın içinde yapraklı bir ağaca benzeyen motif ve küçük stilize çiçekler bulunmaktadır. Mihrabın dışında ise, Milas halılarında sıkça görülen stilize bitkisel süsleme bulunmakta, ayrıca, sandık, ibrik ve yıldız benzeri motifler görülmektedir. Çok sıralı bordürü bulunan halıda, bordürün tamamı stilize bitkisel süsleme ile doldurulmuştur. En geniş bölümde yıldız motiflerine rastlanılmaktadır.

Halı Deseni 7

Halının

Yöresi: Özgün Tasarım Dokunma Yılı: 1998 Boyutları: 234 cm X 326 cm Kalitesi: 26 X 33 düğüm/dm² Düğüm Tekniği: Türk Düğümü Zemin Boyutu: 228 cm X 320 cm Bordür Boyutu: 6 cm X 6 cm Kilim Örgüsü Genişliği: 4 cm Saçak Boyu Uzunluğu: 6 cm Hav Yüksekliği: 1 cm

Kullanılan Hammadde: Çözgü_______ Atkı_____ İlme

Yün             Yün Yün

Kullanılan Renkler: Krem, Kahverengi, Kırmızı, Mavi, Lacivert, Yeşil, Sarı, Beyaz, Siyah

Kompozisyon ve Desen Özellikleri: Tokmak halıya ait bu kompozisyonda, geleneksel ve yeni tasarım motifler özgün bir form içinde kullanılmıştır. Zeminde halının boyu doğrultusunda zikzaklar yapan karışık motif demeti verilmiştir. Bordür bölümünde, halının içinde kullanılan renkler kareler halinde sıralanmaktadır.