Avanos Halıları

Avanos halılarına kompozisyon ve desen özellikleri açısından bakıldığında yedi ana grup halı ortaya çıkmaktadır. Bunlar;

1.Geometrik kompozisyonda, sarı - kırmızı zeminli, Konya halılarına benzeyen ince uzun sedir halıları.

2.Mucur seccadelerine benzeyen, yörede 'Arapeli - Çubuksuyu' adı verilen kompozisyona sahip çeyizlik seccade halıları.

3.Kompozisyon olarak İran halılarına benzeyen, üzerinde bitki ve hayvan figürlerinin bolca kullanıldığı, tek ( İran sine ) düğüm tekniği ile dokunmuş halılar.

4.Geometrik ve bitkisel formun bir arada kullanıldığı, yörede 'leblebili' adı verilen kompozisyona sahip Avanos halıları.

5.Bitkisel ve geometrik formlu olan, yörede ' kollu göbek' adı verilen kompozisyona sahip, Ürgüp halısı olarak bilinen halılar.

6.İri güller ve yapraklardan oluşan kompozisyona sahip Barok karakterli halılar.

7.Hitaş Tokmak Halı Aş.'de üretilen, kendi tanımlarına göre; geleneksel ve modern desenlerin bir arada kullanılmasıyla oluşmuş modern görünümlü halılar.

1.      Bu gruptaki halılara kompozisyon ve desen özellikleri açısından bakıldığında, geometrik bir üslup görülmektedir. Genelde halılarda orta zemin kare veya dikdörtgenlere bölünerek içlerine ana motif, zeminde kalan boşluklara da yine geometrik motif ya da motifler birbiri ardı sıra gelecek şekilde yerleştirilmiştir. Bordürlerin içlerinde yine geometrik motifler yer almaktadır. Ayrıca halıların başlangıç ve bitiş kısımlarında, orta zemini çevreleyen ana bordürün haricinde bir bordürün daha yer almaktadır. Bu bordürlerinde içlerinde geometrik motifler yer almaktadır.

2.      Kırşehir - Mucur seccadelerine benzeyen bir grup seccade halısı çeyiz amaçlı dokunmuş halılardandır. Şematik olarak incelendiğinde, genellikle içi boş mihrap, mihrabın altında ve üstünde yer alan ayetlik ve ayaklık, bütün bunları çevreleyen çok sıralı ve bölgede 'çubuksuyu' adı verilen

çok sıralı sedef, bunlar arasında bir ve iki adet geniş bordür içinde yine bölgede 'arapeli ' adı verilen motif kullanılmaktadır.

3.       Diğer bir grup halı ise İran halılarına benzeyen sine düğümlü halılardır.Bu grup halı karakteri, Batı Anadolu'da 1908 yılında kurulan ve faaliyet gösteren Şark Halı Kumpanyası'nın bölgede yaptığı faaliyetler sonucunda ortaya çıkmıştır.

Desenleri ya İran'dan getirilerek bazı değişiklikler yapılmış ya da Londra'da Şark Halı Organizasyonu'nda çizdirilerek Anadolu Türkmen dokuyucusuna takdim edilmiştir. Pamuk çözgülü ve atkılı İran, sine veya açık düğümlü halılar; desen, renk ve dokuma tarzı ile geleneksel Anadolu halı kültürüne aykırı olmasına rağmen dokumalar içerisinde kendisine yer edinmiştir.

4.       Bu gruptaki halılar, Avanos halısı olarak bilinen ve yörede 'leblebili' olarak adlandırılan halılardır. Kompozisyon olarak incelendiğinde zeminde bir göbek, köşelerde köşe göbekler bulunmakta ve bütün bunların kenarını dolaşan küçük yuvarlak motifler yer almaktadır. Bu yuvarlak motiflerin leblebiye benzetilmesinden dolayı bu ismi almıştır. Göbek ve köşe göbekler genellikle geometrik karakterde olup bunların içinde, aralarında ve bordürde bitkisel süsleme bulunmaktadır.

5.       Bu gruptaki halılar da leblebili halılarda olduğu gibi geometrik ve bitkisel süslemenin bir arada kullanıldığı halılardandır. Kompozisyon özelliği açısından Ürgüp halısı olarak bilinmektedir.

6.       Bu gruptaki halılar, içerisinde güller, çiçekler, yapraklar ve dalların natüralist formda uygulandığı daha çok Barok karakter taşıyan halılardır. Bu tipte halılar 1970'li yıllardan başlayıp, dokuma faaliyetlerini sonlandığı 1980'li yılların ortalarına kadar dokunmuşlardır.

7.       Bu son grup halılar yurt dışından gelen siparişe göre dokunan halılardır. Bunların çözgüsünde ve atkısında yün kullanılmakta, yünler Toroslardan ve Hasan Dağı eteklerinden getirilip eğrilerek bitkisel boyama yöntemi

uygulanmaktadır. Bu halılar kaba kalitede olup küçük ebatlarda dokunmaktadır.

Avanos'ta yapılan çalışma sonucunda toplam 5 halı mağazasına gidilerek yetkilileri ile görüşülmüş, çevre ilçe, kasaba ve köyler dolaşılarak buralardaki 13 aile ile görüşülmüş, toplam 57 halı incelenmiş, bunlardan 4 tanesi yastık boyutunda, 29 tanesi orta boyutta, 7 tanesi yolluk boyutunda, 13 tanesi seccade boyutundadır. Bunlardan 29 tanesinde çözgü, atkı ve ilmelerde yün kullanılmış, 27 tanesinde ise çözgü ve atkılarda pamuk ipliği kullanılmıştır. Diğer bir ayırım ise eski ve yeni üretim oluşuna göre yapılmaktadır. Bu halılardan 52 tanesi eski üretim, 5 tanesi yeni üretim halılardır.

Bu çalışma ile, Avanos halıları üzerine daha önce yapılmış olan az sayıda araştırmaya katkıda bulunmak, üretimi bitmiş ve kaybolmaya yüz tutmuş halıları fotoğraf ile belgelendirerek gelecek kuşaklara doğru olarak aktarılması amaçlanmıştır.